Paltrokmolen

Een Paltokmolen is een zeer oud molentype en is in de 16e eeuw alleen ontwikkeld voor het zagen van bomen tot planken.
De paltrokmolen werd bedacht door Cornelis Corneliszoon van Uitgeest, die windkracht benutten om  hout te zagen. Daarvoor gebeurde dit in Nederland nog met handkracht, dit was tijdrovend en onmenselijk zwaar werk. Vanaf 1615 startte de paltrokmolen met zijn opmars in de Zaanstreek en bleek daar een enorm succes.
Eén paltrokmolen nam het werk over van circa vijftig handzagers.

Paltrokmolen het Zwarte Schaap aan de Stinksloot te Leiden

Ook in en nabij andere grote plaatsen zag men de paltrokmolens verschijnen. Zo ook in Leiden werden deze molens gebouwd en waren veelal de voorloper van de nog bestaande achtkantige houtzaagmolens op zaagschuur, zoals de nog bestaande Herder en molen d' Heesterboom.
Veel paltrokmolens verdwenen in het begin van de 20e eeuw. Ook in Leiden werd in die tijd de laatste paltrokmolen gesloopt. Deze stond aam de Stinksloot en was genaamd het Zwarte Schaap.

De Paltrokmolen lijkt qua constructie veel op een standerdmolen.
Bij een patrokhoutzaagmolen draait het gehele molenlichaam, inclusief de zaagschuren aan weerszijde met aan de voorzijde de stelling, waardoor de wieken te bereiken zijn. De molenconstructie wordt gedragen door een korte standerd, waarbij de zijdelingse druk wordt opgevangen door houten rollen, die draaien op een ronde muur onder de molen, iets boven het maaiveld.

In de molen wordt via de wiekenas en het bovenwiel rechtstreeks de krukas in beweging gezet. Deze krukas bediend drie balken die door de draaiende beweging beurtelings op en neer worden bewogen. Onderaan deze balken zitten de zaagramen, waarin de zaagbladen zijn bevestigd. Door een slimme constructie, wordt afhankelijk van de snelheid waarmee de molen draait, de boomstam geleidelijk door het zaagraam heen getrokken. Aan de andere zijde van de molen komen uiteindelijk de planken weer naar buiten.

In Nederland staan er nog vijf stuks van dit type molens, wat zeer weinig is. De nog bestaande paltrokmolens zijn te bewonderen in het openluchtmuseum in Arnhem, bij de Zaanse Schans, Amsterdam en Haarlem.
Misschien dat Leiden nog eens het idee krijgt om het Zwarte Schaap te herbouwen, want dan heeft Leiden bijna alle type molens die Nederland nog bestaan binnen haar gemeente. Een unicum.